Moderne lessen van stoffige filosofen

Sinds het afronden van mijn studie filosofie denk ik na over wat ik met de rest van mijn leven wil doen. In deze zoektocht leg ik mijn oren uiteraard te luister bij de grote geesten van de filosofie. Ik vind er niet alleen waardevolle inzichten voor het inrichten van mijn bestaan, maar ze hebben me zelfs al een bescheiden baantje opgeleverd. Ik ben op enkele evenementen uitgenodigd om te vertellen over wat oude filosofen in de moderne tijd aan ons kunnen leren. Een tv huren of een zaaltje boeken hoef ik me niet mee bezig te houden. Dat doen de organisatoren. In deze blog zal ik uitleggen wat ik op zo’n lezing te vertellen heb.

Lessen van Sartre

Tot mijn favoriete filosofen behoort de Franse existentialist Jean-Paul Sartre. Hij ontwikkelde zijn filosofie in de periode dat Frankrijk werd bezet door de Nazi’s. De meeste Fransen knepen hun ogen dicht toen er treinen vol Joden richting het Oosten begonnen te rijden; veel van hen werkten zelfs samen met de Nazi’s. Als eenling kun je toch niets tegen de Duitse overheersing beginnen, zo redeneerden ze, dus men kan er maar beter het beste van maken. ‘Fout!’ aldus Jean-Paul Sartre. Iedereen heeft een keuze en iedere keuze voor goed dan wel kwaad is een wezenlijke keuze. Het zijn zelfs de enige keuzes die een mensenleven de moeite waard maken. In wat voor netelige situatie we ons ook bevinden, we hebben allemaal de vrijheid om te kiezen.

Sartre in de moderne tijd

De Nazi’s zijn al lang en breed verslagen, betekent dit dat Sartres filosofie ook uit de tijd is geraakt? Geenszins. Nog steeds wordt een mensenleven gedicteerd door de keuzes die goed of slecht kunnen zijn. Maar hoe weten we wat goed en slecht is? Sartre heeft geen Tien Geboden of goddelijk boek om op terug te vallen. Hij was immers een atheïst. Binnen zijn filosofische systeem kan hij hier echter een ethisch antwoord op geven. Aangezien het meest wezenlijke aan de mens onze vrijheid is, zijn keuzes goed of slecht naar gelang ze de vrijheid van alle mensen vergroten of verkleinen. Een concreet voorbeeld? Klimaatverandering dwingt mensen in Afrika om te migreren. Het verkleint hun vrijheid en is dus slecht. Veel mensen denken net als de Fransen in de Tweede Wereldoorlog dat het gedrag van één iemand niet uitmaakt, maar volgens Sartre klopt dat niet. Iedereen maakt zijn eigen keuzes. In onze omgang met klimaatverandering zijn we allemaal verantwoordelijk voor onze individuele keuzes. De mens is gedoemd om vrij te zijn!